Na de moord op Peter R. de Vries, waardoor het hele land, en ook ik, in schok was, zou de discussie over de inzet van een kroongetuige weer op moeten laaien. Dat doet het (voorlopig) nog niet (of ik heb het gemist). Kennelijk is het ongepast en wordt het gezien als 'toegeven aan de misdaad' om dit nu te doen. De journalistiek blijft maar roepen dat we nog 'onvoldoende weten', maar één en één lijkt hier toch wel twee. Eerst werd de broer van kroongetuige Nabil B. vermoord, toen diens advocaat Derk Wiersum, en nu Peter R. de Vries, die de kroongetuige bijstond. Alle tot nu toe bekende feiten rond de moordaanslag in aanmerking nemend, lijkt het zeer waarschijnlijk uit welke hoek de wind waait.

Hoe het ook zij, de inzet van een kroongetuige is ethisch gezien niet alleen een groot probleem, maar lijkt inmiddels ook achterhaald. Om met dat laatste te beginnen. Er zijn tegenwoordig zoveel technische middelen en men kan, met het toepassen van meer ‘intelligentie’, toch voldoende sluitend bewijsmateriaal verzamelen, zodat het zeer de vraag is of de inzet van een kroongetuige nog wel echt nodig is. Het verlegenheidsstandpunt dat het nu eenmaal onmogelijk is om een grote vis te vangen, zonder een 'kleine vis', een kroongetuige, lijkt steeds minder geldig te zijn en zelfs gedateerd. Dit blijkt bijvoorbeeld uit recente resultaten van de politie, waarbij men instaat bleek tot het ontcijferen van versleutelde berichten, waarbij sluitend (geldig en voldoende) bewijs werd verkregen, puur en alleen door de technische mogelijkheden zoveel mogelijk 'uit te nutten' (uitnutten is een contaminatie van uitbuiten en benutten; een term die bedacht en in gebruik is geraakt door politici).

Redenen om niet langer van een kroongetuige gebruik te maken:

• Het zijn vaak helemaal geen ‘kleine vissen’. Er zijn maar heel weinig ingewijden in het top criminele milieu en de praktijk is dat men alleen met relatief grote 'jongens' van doen heeft als kroongetuige, die dicht tegen de top 'aanschuren'; anders 'vangt' men 'bot'. Dat maakt het gebruik van een kroongetuige extra riskant en twijfelachtig, want men verleent dan strafvermindering aan 'zware jongens'.
• De criminele top voelt zich daardoor ook als snel veel sterker verraden en de behoefte aan buitensporige wraak neemt daarmee toe, en men ontziet daarbij niets of niemand (zoals nu blijkt).
• De vraag is of de schade voor de maatschappij daarmee niet groter wordt dan wanneer men het middel ‘kroongetuige’ niet zou worden gebruikt.
• Deze afrekeningen krijgen toch wel erg sterke trekken van interne, binnenlandse terreur. Men sluit toch ook geen deals met terroristen om terrorisme te bestrijden?
• De vraag is dus of het middel, de inzet van een kroongetuigen met bijbehorende bescherming en strafvermindering, inmiddels niet erger is dan de kwaal. Is het inzetten van een kroongetuige niet ten diepste 'een fundamentele aanslag' op de rechtstaat, namelijk een principiële ondermijning daarvan? Het is ethisch gezien een groot probleem en fundamenteel onjuist. Men sluit grote deals met zware criminelen, en biedt die zelfs volledige bescherming, strafvermindering, en zeer hoge vergoedingen (declaratiegedrag familie van de crimineel, etc.). Dat is toch de wereld op zijn kop; dat zou men niet moeten willen; helemaal niet nu de kosten van dit ethisch dilemma negatief door lijken te slaan en volledig uit balans lijken te zijn.
• Geen advocaat wil straks nog een kroongetuige verdedigen; dat zie je nu al en als ze het al willen zullen die eveneens zwaar beschermd moeten worden.
• De kosten voor beveiliging rijzen (straks helemaal) de pan uit. Het is zeer de vraag of het nog wel zo is dat de kosten voor de maatschappij bij het alternatief, het niet inzetten van een kroongetuige, nog wel groter zijn. Het lijkt mij dat er nu een omslagpunt is bereikt en de kosten eerder vele malen hoger zullen zijn.
• Politie en justitie maken nog altijd blunders, zo blijkt in de praktijk, in het beschermen van de kroongetuige of het verborgen houden van cruciale informatie; te veel beland op straat, wordt gelekt. Dan ben je weg en werkt het middel niet meer. Alles hangt of staat namelijk met de bescherming van de getuige en diens familie. Aangezien de overheid niet in staat lijkt om dat te kunnen garanderen, en daar ondanks alle goede bedoelingen toch steeds weer in faalt en vaak zo lek is als een mandje, lijkt me dit een extra reden om het middel af te schaffen; helemaal gezien de toegenomen verwachting van exorbitant stijgende kosten

Het heeft lang geduurd voor Nederland een kroongetuige in ging zetten; Nederland was zo'n beetje de laatste. Ik zou zeggen laten we er ook maar weer als eerste vanaf stappen, maar misschien moeten 'we' het Marengo-proces eerst nog even afronden en daarna de boel omturnen. Het is echter nog maar zeer de vraag of de kroongetuige in die zaak nog wel mee wil werken.

Daarna zou een goed moment zijn tot herbezinning en wat mij betreft afschaffing. Hiervoor zal uiteraard wel (weer) een wetswijziging nodig zijn. Ik zie het er eerlijk gezegd niet van komen, omdat jarenlang alle experts geroepen hebben dat zonder dit middel bestrijding niet goed mogelijk is. Ja, die staan dan daarmee wel min of meer in hun hemd, als dat zo snel al weer teruggedraaid zou worden. De ontwikkeling in de techniek gaat echter razendsnel (en ook de mogelijkheden/verruiming door wetswijzigingen op gebied van afluisteren, aftappen, etc). Laat die razendsnelle ontwikkeling dan maar als een goed excuus gelden voor een drastisch besluit om te stoppen met de kroongetuige. Het lijkt mij achterhaald.

Als men een fractie van het geld wat nu besteed wordt aan kroongetuigen en alles er om heen, eens in zou zetten op de inzet van meer intelligentia bij de politie, hoger opgeleide mensen, beter speurwerk, inzet van hoog opgeleide (eigen-) ICT mensen (niet uitbesteed/extern), en (ethische-) hackers, etc.; volgens mij valt daar nog heel wat winst te behalen, waardoor men met slimmer personeel, slimmere opsporingsmethoden en technische middelen toch voldoende bewijs tegen de criminele top kan verzamelen. Als je boeven wilt vangen, moet je vooral slimmer zijn; nu loopt de politie (en ook justitie/OM) nog te veel en te vaak achter de feiten aan; zelfs met een kroongetuige; meer en structureel betere en langdurige investeringen in politie en justitie is wat nodig is. Dat lijkt me veel beter dan geld pompen in een bodemloze put van beveiliging en kroongetuigenbeschermingprogramma's en dan heb ik het nog niet eens over bewust en eindeloos traineren van de procesgang door de kroongetuige zelf (die heeft immers een enorme machtspositie en zal dat ook zeker maximaal uitbuiten; het blijft een boef).